MEDIA ME – You’re in my story – Een bespreking door Ditteke Mensink.

De moderne mens zou zich door de toevloed van nieuwe media steeds minder kunnen focussen, lezen van boeken en kranten zou steeds onaantrekkelijker worden. Immers, bij de nieuwe media concentreer je je maar op één ding, je raakt bedreven in een nieuwe manier van focussen. Met die vernieuwde blik, schietend van het één naar het andere, leg je razendsnel verbanden. Die verbanden leiden, gevoed door onze verbeelding, tot nieuwe creatieve inzichten.

Het lijkt mij, als maker van cross-media, de kunst – zonder dat het verhaal alle kanten op schiet – van die vernieuwde blik gebruik te maken.

Bert Kommerij en ik hebben al eens gesproken over de toevloed van media en hoe daar mee om te gaan in ons privéleven. Hij weet dan ook dat ik iemand ben die de mogelijkheden van internet, facebook, youtube, flickr, twitter noem maar op, eerder af hou dan naar me toe trek. Ik ben behoudend. Na een aantal jaren flink te hebben rondgestruind op internet en deelgenoot te zijn geweest van facebook etc. heb ik vorig jaar de profielen afgesloten. Erg rustig vind ik het. Wanneer ik zo nu en dan nog eens over de schouder van een ander mee kijk naar bijvoorbeeld een facebookpagina overvalt me gemakkelijk de beklemming die me destijds deed besluiten mijn zogenaamde vrienden af te stoten en alleen verder te gaan.

Het aardige van Bert is dat hij – toen we het er over hadden – mijn standpunt volledig begreep en ook deelde. Maar in plaats van een muur op te bouwen tussen de ontvanger/gebruiker en de toevloed informatie en mogelijkheden, zoals ik heb gedaan,  kiest Bert voor een geheel andere weg. Hij schroomt er niet voor om zo’n ambitieus onderwerp als de digitale revolutie op zijn agenda te zetten en die tot handzame proporties terug te brengen. Zijn methodiek is die van ‘de jonge onderzoeker.’ Onderzoeker: omdat hij zich laat leiden door zijn interesse en een onbekend pad durft te volgen in een oerwoud van mogelijkheden. Jong: omdat hij bijzonder leergierig is, leert van zijn ervaringen en zich de ervaringen eigen maakt in een oorspronkelijke vorm.

Media Me is een verrassing en voelt als een gedicht. Een gedicht waarin veel ruimte is voor de verbeelding van de kijker/luisteraar. Waarin het onzegbare geheim zoals die in gedichten besloten ligt, je wordt ingefluisterd zonder expliciet te zijn. Als kijker van Media Me ben je een pionier die met de landkaart in de hand op zoek gaat naar de schat: diepere lagen, betekenissen, verbanden. Er is een rijkdom aan mogelijkheden. En voor iemand zoals ik die terugschrikt voor zoveel mogelijkheden, die overzicht zoekt, heb ik mij binnen de vertelling van Media Me als pionier aangenaam en op mijn gemak gevoeld. Het is de maker blijkbaar gelukt om uit dat universum het net noodzakelijke te kiezen voor zijn eigen concrete verhaal, in geheel eigen kenmerkende stijl.

Hoofdpersonen in Media Me zijn Machine, Andy en de Pictureman. Vooral de eerste twee maken het verhaal. Hun dialoog en de spanning in hun relatie vormen de rode draad van Media Me. Machine is een alwetende verteller met een dominant karakter en psychopathische trekken. Hij spreekt uitsluitend om zelf te stralen. Nooit beantwoordt hij een vraag. Ontwijken is zijn kunst. Hij neemt Andy bij de hand, lacht hem schamper uit, treitert wat, kritiseert hem en laat hem kunstjes doen met ‘wat zie ik…?’ Steeds volgt er een beloning: ‘Please go on, you’re doing fine.’

Pictureman heeft een bijzondere positie in het verhaal. Hij is observant en wordt geobserveerd. Door ons, door Andy en Machine. We zien hem fotograferen, we zien hem in zijn huis, we zien hem in een fotostudio als clown geschminkt. Maar dat niet alleen. Pictureman speelt inhoudelijk een grote rol. Want tijdens het mijmeren over de invloed van nieuwe media in ons leven – iets wat Media Me onontkoombaar op gang brengt – krijgen we onder regie van Machine oude foto’s te zien van Pictureman. De foto’s geven slechts een globale indruk van zijn jeugd, zijn hippie-tijd, zijn overgave aan Bhagwan, maar zijn voldoende om hem tot leven te brengen.  De foto’s laten ook zien dat alles voorbij gaat en dat Pictureman nu in een nieuwe realiteit staat. Dit is belangrijk. Want in het onderzoek naar de invloed van nieuwe media in ons leven, wordt via deze foto’s een verband gelegd met het verleden. De tijd vóór de nieuwe nieuwe media. Hier kom ik later op terug.

Het lineaire verhaal tussen Machine en Andy vind ik een kracht in Media Me. Bert Kommerij heeft ooit overwogen een non-lineair verhaal te vertellen. Logisich omdat het hier over een non-lineaire wereld van verbanden gaat. Ik weet niet wat de maker er toe heeft aangezet toch voor een lineaire vertelling te kiezen maar ik vind het de enige goede keuze. Nogmaals, de lineaire vertelling is de schatkaart in mijn hand tijdens de ontdekkingstocht. Dankzij de dialoog tussen Andy en Machine en de daaraan gekoppelde beeldmontage met geluidontwerp, kan ik als kijker/luisteraar – waartoe ik door Media Me dan ook uitdrukkelijk word uitgenodigd – met mijn gedachten alle kanten op schieten en rakelings verbanden leggen tot in die diepere laag waar het om gaat. Steeds keer ik zonder moeite terug naar de dialoog die in een gestaag tempo voortgaat. Mijn aandacht is bij het ongezegde. Het dichterlijke geheim. De eenvoud, waar ik zo behoefte aan heb in een wereld van overvloed, ligt voor het oprapen.

De relatie tussen Machine en Andy staat niet stil. Samen begluren ze Pictureman. Hij zit in zijn woonkamer en is alleen. Een geaccepteerde eenzaamheid. Pictureman erkent dat dit komt door de aanwezigheid van de computer waarin hij verbonden is met anderen. Met ons bijvoorbeeld of met zijn vrienden, zoals de fotoserie laat zien.

Wanneer Machine zich kwetsbaar toont aan Andy en hem meedeelt dat hij eenzaam is, dat hij wacht op volgende generaties die hem optimaal gebruiken en niet meer met hem spelen, beurt Andy hem op met de lieve woorden:  ‘I care about you a many mucho multi lot.’ Dan  gebeurt er iets bijzonders. Plotseling kan Machine niet meer zien wat de Pictureman doet. Hij heeft de ogen van Andy nodig  en vraagt aan Andy: ‘What is he doing now? Is he still in his room? Waiting?’ De rollen zijn radicaal omgedraaid. De alwetende Machine, die tot nu toe álles heeft gezien, beelden liet komen en gaan, die álles wist van iedereen, die zelfs de privacy-gevoelige naam van Pictureman kent, zijn alwetendheid lijkt opgelost, net op het moment dat hij claimt oneindig veel meer te kunnen dan nu het geval is. Het is opmerkelijk. Het puzzelt me. Met de vragen van Machine is blijkbaar ook zijn blindheid ingetreden. Het is een prachtige omslag maar die niet helemaal af lijkt. Is het opzet? Wordt deze ontwikkeling te vroeg in de kiem gesmoord? Of mis ik iets?

‘Hold me I am cold,’ zegt Andy.  ‘I am holding you already, very tight.’ zegt Machine. Het koor zet in met religieuze muziek. ‘Very tight’ klinkt niet warm. Alsof hij zegt: ‘Ik ben God, ik heb je in een greep waaruit je nooit ontsnappen kunt.’

Het koor is dus een belangrijk vormelement. Als in een echte opera geeft het koor zowel muzikaal als in tekst commentaar op wat er gaande is. Dit koor geschreven door Barbara Okma en geïnspireerd op Gregoriaanse zang is prachtig en biedt de kijker/luisteraar ruimte om de eigen gedachten en gevoelens op te merken en te verwerken. Maar dat niet alleen. Je ontkomt er niet aan bij Media Me, de nieuwe mogelijkheden ook te zien als een nieuw soort religie, als de nieuwe zingeving, met Machine verkleed als God. De muziek van Okma legt deze laag bloot en accentueert hem.

Media Me is gelaagd. Het gaat bijvoorbeeld over beweging en stilstand. Al in de eerste minuut zien we microscopische foto’s waarin een wereld tot staan is gebracht. Geen idee wat ze betekenen. Later in het verhaal zien we mensen lopen over straat, verdiept in hun i-phones, i-pods. Ze worden door Machine stil gezet en Andy en wij worden ons bewust gemaakt van een wereld, niet zichtbaar toen alles nog bewoog: de wereld van de verbeelding, waarin wij onderling verbonden zijn. Het verhaal zit vol foto’s waarin een moment is vastgelegd dat anders aan ons voorbij zou zijn gegaan. Maar ook met bewegende beelden over Pictureman. De afwisseling van beweging en stilstand zorgt ervoor dat mijn aandacht gericht wordt en er verbanden worden gelegd. De muzikale ritmiek daarbij is heel prettig.

Media Me gaat ook over magie, vanaf het begin met de tekst: on the other side of that little dot is everyone you love, everyone you know, everyone you have ever heard of. Everyone who is living out there, that has access. In deze tekst ligt een belofte besloten die raakt aan een diepmenselijk verlangen. Het verlangen niet alleen te hoeven zijn, niet verlaten te worden. Ook ik, die onder geen beding met ‘iedereen’ in contact wil staan via nieuwe media, wordt door deze woorden onweerstaanbaar aangetrokken. Media Me maakt je bewust van een imaginaire magische wereld onder ons. Waarin wij nooit meer alleen zijn, elkaar verhalen vertellen door middel van tekst, beeld en geluid: You’re in my story….

Media Me gaat ook over verslaving, over afhankelijkheid van en het doorbreken van sociale codes door nieuwe media. Pictureman zegt het: ‘Het heeft me veranderd. Soms voel ik me alleen maar niet als ik hier ben. Ik ben verslaafd aan mensen, er zijn nog nooit zoveel anderen in mijn leven geweest als nu.’ Terwijl de beelden van de fotoseries van De Anderen aan me voorbij trekken, wordt mij iets duidelijk wat me nog niet zo helder is geweest: een nieuw inzicht, ontstaan door verbanden die ik blijkbaar leg. De digitale revolutie is ook een revolutie omdat ze de sociale codes waarmee wij vertrouwd zijn, met voeten treedt. Vonden we vroeger dat aandacht voor de ander tijdens een gesprek exclusief hoorde te zijn,  Media Me laat zien dat we ons nu zonder gène in het bijzijn van anderen afsluiten en verdiepen in onze i-phones en smartphones, I-pads, tablets en computers. De aandacht voor elkaar is niet langer exclusief. Er is nu in onze gedachtewereld voordurende concurrentie. Terwijl ik met jou praat, denk ik aan al die anderen met wie ik in contact sta via mijn i-phone, denk ik aan de plaatjes die ik kan maken, komen er berichten binnen.
Het is verslavend, de meeste mensen kunnen zich er niet voor afsluiten, de  afhankelijkheid gaat ver. Maar binnen die afhankelijkheid – die ons minder eenzaam maakt, dus who cares? – leggen de gebruikers keer op keer nieuwe en vruchtbare verbanden die tot iets moois kunnen leiden zoals dit werkstuk van Bert Kommerij.

Media Me gaat over de verbeelding van onze identiteit.  Niet voor niets is Pictureman tussen de zestig en de zeventig, een babyboomer. Iemand van de eerste generatie die zich losmaakte van oude waarden, volgens welke een burger op de eerste plaats onderdeel van een gemeenschap was. Een generatie die zichzelf wilde zijn. We zien dat Pictureman dat dan ook volop gedaan heeft. Hij is het archetype van een man die zichzelf is. Jezelf zijn was destijds een verlangen, daarna een verworvenheid maar inmiddels een dogma. Wij mogen niet onszelf zijn, wij moeten.
Als je niet jezelf bent, ben je een loser. Ben je jezelf, dan ben je vrij en blij. En sinds de nieuwe media dragen we uit wie we zijn, hoe goed we dat doen: jezelf zijn. We maken reclame voor ons zelf. Tegelijkertijd kan die identiteit van alles inhouden en ook wisselen. Ook dat laat Media Me zien: de poëtische serie foto’s van het flickr-archief. Het laat zien dat gebruikers zich allemaal willen onderscheiden, origineel willen zijn. Hun identiteit kenbaar willen maken.

Het slotakkoord wordt gemaakt door Pictureman die zegt dat hij nooit op iemand probeert te lijken die hij niet is. En ik geloof hem. Ondertussen zien we hem in allerlei gedaantes: als een figuur in een beeld van Leonardo da Vinci, als een koning in een drama van Shakespeare, als Adam, zonder Eva met een macbook als schaamdoek, als astronaut uit Space Odysee 2001. Zijn identiteit ligt dus niet vast maar kent vele kanten. Maar, hij identificeert zich niet met de minste!

Tot slot, het ongezegde in Media Me, het dichterlijke geheim dat ons wordt ingefluisterd, wordt opgeroepen door de intimiteit van de dialoog, door de woorden van de acteurs, de aaneenschakeling van de montage van beelden van Niels Dekker, het geluid ontworpen door Arno Peeters en de muziek van Okma. Het geluid is soms dichtbij, soms veraf, soms natuurlijk en organisch, soms digitaal. Machine knettert en bibbert, trilt visueel van genot. Splitscreen met twee tot vier beelden op hoog tempo gemonteerd met muziek. Maar ook verstilling in zwart-wit fotografie. Het is prachtig en gelaagd. Helder met een vanzelfsprekende eenvoud.

Er valt nog veel meer te ontdekken in Media Me. Dit zijn slechts de verbanden die ik heb gelegd. Uit die oceaan van mogelijkheden, ‘De digitale revolutie’, heeft Kommerij voor ons keuzes gemaakt en ons alleen het allerbelangrijkste gepresenteerd. Een concrete wereld, overzichtelijk en mooi, waarin wij vrij rond kunnen dwalen.

© Ditteke Mensink

Filmmaker, schrijver, radiomaker, docent.

www.dittekemensink.nl