Bas Nieuwenhuijsen schreef voor De Spreek’buis, een omroepblad voor omroepmedewerkers, dit artikel.
Een goed gemaakt radioprogramma roept een beeld op in het hoofd van de luisteraar. Maar je kunt er als maker natuurlijk ook zelf beelden aan toevoegen. Of toch beter alleen met geluid werken?
Radioman in hart en nieren Sjors Fröhlich is stellig. ‘Je moet de magie van radio niet doorbreken.’ Niet dat Frölich iets tegen beeld heeft of geen oog zou hebben voor de mogelijkheden van nieuwe media als het gaat om het combineren van geluid en beeld. ‘Je kunt op internet heel goed allerlei informatie aanbieden bij een radioprogramma. Playlists om maar een simpel voorbeeld te geven, en dat kun je combineren met aanbevelingen in de trant van ‘als u dit leuk vond, is dat misschien ook wel wat voor u’, tot en met een mogelijkheid om de muziek te bestellen. Het is ook geweldig dat je bijvoorbeeld op je iPhone naar de radio kunt luisteren, dat heeft een meerwaarde voor de zenders. Maar het radioprogramma moet je gewoon een radioprogramma laten zijn.’
Daar is Bert Kommerij, ‘mediamaker’ zoals hij het noemt (bij de RVU), het niet mee eens. ‘Het hangt van de maker af of het combineren van radio en beelden hem of haar uitdaagt tot het maken van een beter programma. Als je er niets mee hebt, moet je het niet doen.’ Kommerij deed het wel, met succes, in zijn productie Flick Radio. ‘Dat is ooit begonnen als een hoorspel’, vertelt hij. ‘Maar gaandeweg ontstond het idee om er beelden bij te doen, het verhaal gaat namelijk over foto’s, een visueel onderwerp dus. De combinatie heeft iets opgeleverd dat je kunt beschouwen als een film, al waren het geen bewegende beelden.’
Webcam.
Zowel Fröhlich als Kommerij waarschuwt tegen een kunstmatig huwelijk van radio met beeld. ‘Zo’n webcam die dan in een radiostudio hangt’, gruwt Fröhlich. ‘ziet een dj die terwijl de muziek draait koffie drinkt of ongeïnteresseerd onderuit hangt. Dat voegt niets toe aan het programma, erger nog, het breekt alleen maar het beeld af dat je voor jezelf had gemaakt rond de stem die je hoorde. Dat fantasiebeeld klopt doorgaans niet, maar dat geeft niet. Radio creëert in je hoofd een bepaalde sfeer, die moet je niet doorbreken.’
Ook Kommerij vindt een geforceerde combinatie van radio en beeld zinloos. ‘Het is net als met internet, daar moet je alleen iets mee maken als je dat gepassioneerd doet. Een radioluisteraar is in principe blind. Tenzij je er dus een camera bij zet, maar dat levert een statisch, saai beeld op. Het moet creatiever zijn. Je moet niet die studio filmen, maar iets anders. Ga de gang op of film iets buiten. Het beeld moet iets toevoegen, je moet er iets mee doen.’
De maker van het radioprogramma moet dus bewust met het beeld bezig zijn. Beide noemen ze Giel Beelen als goed voorbeeld van hoe radio en beeld bij elkaar te brengen zijn. ‘Giel vindt ook zelf leuk om te doen’, zegt Kommerij, ‘dat zie je eraan af.’ Fröhlich: ‘Hij maakt in feite geen radioprogramma, maar een multimediashow. Bij een groot evenement als de Serious Request van 3FM werkt het ook goed, dat gaat prima in beeld. Want daar wil je als publiek wel bijzijn. De Top2000 kun je ook op alle platforms zetten. Maar een gewone uitzending niet. Radio is nou eenmaal geluid, daar zit geen beeld bij. Ik geloof in de kracht van radio.’
Vrijheid.
Kommerij, die een theaterachtergrond heeft, kijkt er iets anders tegenaan. ‘Radio gaat over beeld, omdat dat er niet is’, zegt hij. ‘De hoorspelen die ik heb geschreven, zijn allemaal heel beeldend, en als ik een radioprogramma maak, heb ik ook beelden in mijn hoofd. Radiomakers zeggen vaak dat het zich allemaal aan de binnenkant van je hoofd afspeelt. Dat is ook waar. Maar tegelijkertijd vind ik het interessant om een combinatie met beeld te maken. Je hebt audio, dan zet je er beeld bij, en ineens klopt die audio niet meer voor je. Fascinerend. Toen ik radioprogramma’s ging maken, vonden collega’s uit het theater dat vreemd, want ik was toch zo visueel ingesteld. Maar ik vond het geweldig, wat een vrijheid! Geen gedoe meer met kostuums, zalen, acteurs die hun tekst moeten leren. Ik wilde radio helemaal zelf ontdekken, zonder regels. Regels zijn er om mee te spelen.’
Verbeelding.
‘Visualiseren is een vak apart’, vindt Fröhlich. ‘De schrijver van een boek is ook niet degene die er een film van maakt. Het staat op zichzelf. Radio is nog meer een illusie dan een boek, meer gevoel dan een feitelijke situatie. Neem de Tour de France. Als verslaggever vertel je over de koers, de renners, de omgeving. Je neemt de luisteraar daarin mee. Maar het is jouw keus, je hoort alleen wat jij eruit pikt. Dat had ook iets anders kunnen zijn. Als je het in beeld brengt is dat anders, je ziet meer dan de verslaggever vertelt.’
Natuurlijk komt een programma tot stand door de keuzes van de maker, vindt ook Kommerij. ‘Maar de gebruiker maakt het af door er zelf dingen bij te denken. Voor de verbeelding van de gebruiker moet je als maker ruimte laten.’ Zijn nieuwe project, een film over mediagebruik, heet niet toevallig Medi aMe. ‘Daarvoor heb ik net als bij Flick Radio, eerst een audiotrack gemaakt. Daar plaats ik nu voor het eerst bewegend beeld bij. Dat het weer over een visueel onderwerp gaat, helpt wel. Het wordt een organische combinatie. Mijn werk gaat altijd over communicatie en miscommunicatie. Niets communiceert meer dan beeld. Flick Radio communiceerde honderd keer meer dan de hoorspelen die ik heb gemaakt.’
Heruitvinden.
Het betekent niet dat er voor Kommerij altijd beeld moet zijn bij zijn producties. ‘Ik heb een hoorspel geschreven, Kant B, in de vorm van een monoloog. Je hoort een vrouw die met allerlei mensen telefoneert en blijkbaar is er iets vreselijks gebeurd in de wereld. Maar je komt er niet achter wat dat is. Daar zit dus ruimte voor de eigen verbeelding van de luisteraar. Ik denk al tijden na over hoe je daar beeld bij kunt maken zonder dat de spanning verdwijnt, maar daar ben ik niet uit. Er hoeven ook niet altijd plaatjes bij. Ik zou graag nog eens een puur radioprogramma presenteren, net als Sjors en Giel. Niet met een cam, maar met een chatbox in de studio.
Hoewel voor Fröhlich beeld bij een radioprogramma zelden meerwaarde heeft, ziet hij wel mogelijkheden in een combinatie met nieuwe media. ‘Je kunt aan je uitzending een groot informatieblok toevoegen. Of een plaat draaien en tegelijkertijd de bijbehorende videoclip laten zien op internet, je mobiel of bijvoorbeeld een tablet pc. Op zo’n apparaat zou je ook de krant kunnen lezen terwijl je naar de radio luistert.’ Kommerij: ‘Internet herdefinieert alles. Alles moet opnieuw worden uitgevonden, radio, televisie, omroep.’
Bas Nieuwenhuijsen.
Media Me 